Geschiedenis van Heusden

De naam Heusden verschijnt voor het eerst in een oorkonde uit het jaar 722. Daarin wordt gesproken over Hunsata, gelegen aan de rivier de Maas. Dit dorp lag bij het huidige Oudheusden en maakte deel uit van de gouw Teisterbant, een vroegmiddeleeuws bestuursgebied. Het gebied was bewoond door boeren en handelaren die afhankelijk waren van de rivier voor voedsel en transport, maar die ook voortdurend geconfronteerd werden met het gevaar van overstromingen.

In de twaalfde eeuw bouwden de heren van Heusden een motteburcht, een versterkte toren op een kunstmatige heuvel omgeven door water. Rond dit kasteel ontstond een nieuwe nederzetting. In 1153 kregen de heren van Heusden het recht om tol te heffen op de Maas. Dit recht bracht inkomsten en gaf de plaats een belangrijke rol in de regionale handel.

In het jaar 1202 werd de burcht in Oudheusden verwoest tijdens strijd tussen de hertog van Brabant en andere machthebbers in de regio. Vanaf dat moment raakte de oude kern in verval en verplaatste de macht zich naar het nieuwe kasteel en de omliggende nederzetting. Daarmee begon de ontwikkeling van Heusden als stad.

In 1250 werd de Husdenredam gebouwd, een afdamming die de loop van de Maas beïnvloedde. Deze ingreep verbeterde de bescherming tegen het water en gaf Heusden een gunstiger ligging voor handel en scheepvaart. Het beheer van de rivieren en dijken bleef een constante zorg, maar maakte de stad ook sterker en welvarender.

Tegen het einde van de dertiende eeuw verkreeg Heusden stadsrechten. Dat betekende dat de stad zichzelf mocht besturen en recht mocht spreken. In dezelfde periode ontstond het stadswapen: een rood rad op een gouden schild. Dit wapen was verbonden met de heren van Heusden en werd een symbool van onafhankelijkheid en stedelijke trots.

In 1357 werd Heusden door een vredesafspraak onderdeel van het graafschap Holland. De ligging maakte de stad tot een strategische voorpost in de strijd tegen Brabant. Het kasteel en de vestingwerken werden versterkt, waardoor Heusden een belangrijk militair en politiek centrum werd.

In de vijftiende eeuw koos Heusden de zijde van Jacoba van Beieren in de Hoekse en Kabeljauwse twisten, een langdurig conflict tussen adellijke en stedelijke partijen. In 1421 werd de regio getroffen door de Sint-Elisabethsvloed, een ramp die grote delen van de Grote Waard onder water zette. Heusden bleef gespaard van volledige vernietiging, maar de gevolgen voor de handel en het omliggende gebied waren ingrijpend.

Tijdens de Tachtigjarige Oorlog, van 1568 tot 1648, werd Heusden opgenomen in de verdedigingslinie van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Ingenieurs, onder wie Simon Stevin, pasten de vestingwerken aan de nieuwste militaire inzichten aan. De stad kreeg bastions, grachten en bolwerken, die vandaag de dag nog steeds zichtbaar zijn en het karakter van Heusden bepalen.

Op 24 juli 1680 sloeg de bliksem in de toren De Dikke Brabander, waarin grote hoeveelheden buskruit lagen opgeslagen. De ontploffing die volgde verwoestte het kasteel en een groot deel van de stad. Tientallen inwoners kwamen om. Het kasteel werd nooit meer herbouwd en de ruïne bleef bestaan als een stille herinnering aan de ramp.

Na de kruitramp verloor Heusden veel van zijn militaire en economische betekenis. De rivier veranderde van loop, de handel nam af en de vestingwerken raakten in verval. In de achttiende en negentiende eeuw werd de stad een bescheiden regionaal centrum zonder de invloed die zij in eerdere eeuwen had gehad.

In de twintigste eeuw groeide het besef dat Heusden een uniek historisch erfgoed vertegenwoordigt. Vanaf 1968 werd de stad grootschalig gerestaureerd. Op basis van oude kaarten en tekeningen werden de vestingwerken in hun zeventiende-eeuwse staat hersteld. Dankzij deze restauratie is Heusden vandaag een van de best bewaarde vestingsteden van Nederland.

Heusden is tegenwoordig een stad die haar geschiedenis ademt. Van de eerste vermelding als Hunsata in 722 tot de imposante vestingwerken die in de twintigste eeuw zijn hersteld, iedere straat en elke muur vertelt een verhaal van water, handel, strijd en herstel. Het maakt Heusden tot een plek waar meer dan twaalf eeuwen geschiedenis nog altijd tastbaar zijn.